آموزه های بودا (2)

1.     چهار حقیقت شریف

دربا درباره رنج: زندگی پر از رنج است، لذت های آنی منبع ترس و هراسند.

2.      علت رنج: زنجیره عِلّی دوازده حلقه، ایجاد گردونه و چرخه حیات مجدد.

3.      پایان رنج: از بین بردن علّیت و در نتیجه از بین رفتن معلول.

4.      راه رهایی از رنج: نیل به نیروانه از طریق راه هشتگانه.

 بودا آموزه های بسیاری را که هندوان در زمینه تولد دوباره به هم پیوسته بودند، به یک مفهوم «جریان صیرورت و شدن» کاهش داد. بر طبق منطقی که بودا مطرح کرد، تنها عاملی که باعث می شود انسان ها در چرخه زندگی باقی بمانند، عدم ثبات حقایق جهان است. از آن جا که هیچ حقیقت ثابتی حتی در درون انسان وجود ندارد، چرخه زندگی برقرار است و آگاهی به درمه (حقیقت جهانی) علم به این حقیقت است و این علم انسان را به نجات از چرخه می رساند. درمه در اولین سخنرانی بودا در قالب چهار حقیقت شریف بیان شد و چرخ حقیقت را به حرکت درآورد. بنابراین پیام تاریخی بودا چرخ را نماد این آیین و چهار حقیقت شریف را شالوده آن گردانید.

 اولین حقیقت این است که همه اشیای مرکب (پدیده های موجود) در حد ذات خود، دوکَّه (رنج) هستند. مقصود بودا البته از رنج، صرفا رنج روان شناختی و یا رنجی که در اثر تحریک عصبی پدید می آید، نیست. زیرا او همانند بسیاری از بنیان گذاران ادیان خوشی ها و دلبستگی های زندگی را که از لحاظ روان شناختی انسان از آن ها لذت می برد، سبب رنج می داند. از این رو، می توان آموزه بودایی را در زمینه رنج با دنیاگرایی در ادیان ابراهیمی مقایسه کرد که برای انسان عذاب اخروی در پی دارد. هرچند آیین بودا همانند سایر سنت های هندویی رنج انسان را بیشتر در راستای چرخه تولد، مرگ و زندگی می جوید تا در عذاب بعد از مرگ. البته در آیین بودا و همچنین در کل سنت هندویی عذاب بعد از مرگ هم جای خود را دارد.

 برای واژه رنج معادل دقیقی در انگلیسی و فارسی وجود ندارد که ناخرسندی، تشویش و نگرانی، ناکامی، رنج، درد، و بیچارگی را همه باهم در بر داشته باشد. مشخصه تمام حوادث و سیمای زندگی دوکه است: تولد، بیماری، پیری، مرگ، ناکامی یا کامیابی در جاه طلبی ها یا خواسته ها، ناکامی در عشق و ازدواج، معاشرت با کسانی که دوست شان نداریم و مانند این ها، همه دوکه هستند. چنین تجربیاتی هر قدر که لذت آور و خشنود کننده باشند، زمینه ساز ضد خود هستند. بنابراین نه تنها دوکه مشخصه زندگی یا وجود است، بلکه ناپایداری و ناخود نیز از ویژگی های آن هستند. هر چیزی در جهان فرایند بی پایانی از ناپایداری، تغییر، و زوال و نابودی است. اگر در درون و بیرون فرد هیچ حقیقت پایداری (به جز حالت دائمی و پیوسته صیرورت و شدن) وجود ندارد و هر شکل و صورتی دائما در حال تغییر است، پس روح یا نفس پایدار و ثابتی نیز وجود ندارد که زمینه ساز روح جاودان باشد.

 دومین حقیقت این است که این حالت ناخرسندکننده در اثر تشنگی و میل به وجود می آید. تشنگی یا هوس به دست آوردن امور مادی وابسته به حواس یا لذت عقلانی است که در اثر تحریک نسبت به اشیای چسبنده به انسان بدون آگاهی از ناپایداری، غیر واقعی بودن و طبیعت ناخرسند کننده آن ها به وجود می آید. اکثر مردم خودشان را با این اندیشه که مالکیت چیزهای مادی، وابستگی ها، و روابط با دیگران برای آن ها گوهر خوشبختی و زندگی کامل و متمدن را به بار می آورد، گول می زنند، زیرا در حقیقت، این امور به جز رنج چیزی برای آن ها به بار نمی آورد.

 سومین حقیقت بینش درونی است: رهایی از میل و تشنگی زمینه ساز ورود به آرامش و صبح است. با از بین بردن تمام امیال خودپرستانه، انسان می تواند رنج را از بین ببرد.

 چهارمین حقیقت به مسیر یا راه میانه مربوط است که به آزادی منتهی می شود. راه میانه زندگی آرام و بدون دغدغه است که از طریق آن شخص خردمند از ریاضت کشی افراطی و لذت پرستی پرهیز می کند.