رمانتیسم یک
رمانتیسم را چنین تعریف کرده اند: «یک نگرش فکری و روشنفکرانه که به ویژه در آثار ادبی، نقاشی، موسیقی و معماری در تمدن غرب پدید آمد و زمان آن از اواخر قرن 18 تا نیمه های قرن 19 بود. رمانتیسم را می توان به عنوان ردّیه ای بر نظم، آؤامش، هماهنگی، تعادل، ایده آل گرایی و عقلانیت تعریف کرد که در کل در تقابل با کلاسیسیسم و به ویژه نئوکلاسیسیسم قرار می گیرد.»[1]
در کتاب ادبیات اروپایی، از رمانتیسم تا پست مدرنیسم، نوشته مارتین تراوِرس، از نوشته های نویسندگان مطرح مدرن و رمانتیک و غیر آن در شرح ویژگی های این نوع ادبیات استفاده شده است. این کتاب در جستجوی آن است که برای خواننده مجموعه از اسناد و مدارک ادبی را به صورت مقاله، نامه، مقدمه، مصاحبه، بیانیه ادبی و دیگر نوشته های تئوریک فراهم کند که در برخی از آن ها صدای مهم ادبیات مدرن اروپایی دیده می شود که در پی تعریف خود شان هستند. برای دیگران ماهیت نوشته های این نویسندگان و برنامه های ادبی آن ها با مرور این اسناد روشن می گردد.
این اسناد و مدارک به ما کمک می کند تا نه تنها نحوه شکل گیری چارچوب نظری و زیبایی شناسی این نویسندگان را بفهمیم، بلکه بتوانیم درک بهتری از نوشته های ادبی آنان داشته باشیم و با فرضیات و ارزش هایی که آن ها آگاهانه یا ناآگاهانه درگیر آن بوده اند آشنا گردیم. حتی می توانیم هویت فردی اجتماعی و شرایط سیاسی و تأثیر جنسیت را در آن ها بیشتر درک کنیم و شناخت ما نسبت به دیدگاه های اساسی ایشان درباره ادبیات و جهان افزون گردد.
در کتاب مطلق ادبی: تئوری ادبیات در رمانتیسم آلمانی، نوشته ژان لوک نانسی و فیلیپ لاکولابارت، معرفی ادبیات رمانتیک صورت گرفته است. در کتاب آمده است: «مفاهیمی چون رمانتیک و رمانتیسم به جزئی از واژگان رایج و خرد متعارفِ فرهنگی همگانی مدرن بدل شده اند؛ به نحوی روزمره و بدیهی به کار می روند و ظاهرا همه نیز منظور از آن ها را می فهمند. رمانتیسم یکی دیگر از چهره ها یا کاراکترهای ثابت مدرنیته فرهنگی ماست. اما این مفهوم دست کم تا سال های اخیر از دیگر مفاهیم مادرِ مدرنیته بداقبال تر بوده است وبه جان آن که در هر نسل مورد بازاندیشی و بازتعریف قرار گیرد و مطابق با درک زمانه زنده شود، بیشتر به عنوان جریان یا جنبشی ادبی هنری و دست بالا به شکلی سلبی به عنوان واکنشی به روشنگری تعریف می شود، نه به عنوان وجهی از سوژه و سوژه مندی مدرن یا واکنش های سوژه به زیستن در شرایط مدرن (که البته به این معنا نیست که آن تعاریف رایج به سادگی اشتباهند).»[2]
چنین درکی ایجاب می کند که به گونه ای تاریخی به رمانتیسم بنگریم و میان سایه روشن ها و تحولات گوناگون آن، میان رمانتیسم های کشورهای مختلفی چون انگلستان و آلمان و فرانسه و حتی رمانتیک های دوره های مختلف هر کشور خاص، تمایز خائل شویم. اما این امر صرفا توصیه ای محققانه به درستی و دقت در پژوهش نیست، بلکه برای تمایز رمانتیسم به عنوان دوره ای در تاریخ ادبیات و هنر جدید از رمانتیسم به عنوان جلوه ای از پویایی شناسی درونی مدرنیته ضروری است. چنان که بسیاری از پژوهشگران اشاره کرده اند، این امر در رابطه با رمانتیک های آلمانی ای که در فاصله دو سه سال منتهی به آغاز سده نوزدهم در شهر ینای آلمان حول نشریه «آتنائوم» گرد آمده بودند و در سال ها پس از آن هر یک به صورت مجزا کار خود را دنبال کردند ضرورت مضاعفی پیدا می کند. یعنی چهره هایی چون برادران شلگل، نووالیس و تاحدودی کمتر شلینگ، شلایرماخر و دیگران.
کتاب مطلقِ ادبی: نظریه ادبیات در رمانتیسم آلمانی در سال 1977 به زبان فرانسوی نوشته و در 1988 به انگلیسی ترجمه شده و به تدریج از زمان انتشار خود تاکنون به مرجع اصلی در مورد رمانتیک های آلمانی حلقه یِنا تبدیل شده است؛ به نحوی که کم و بیش تمامی پژوهشگران، مطلق ادبی را کتاب کلاسیک این حوزه می دانند. به نظر می رسد این کتاب به ویژه زمانی اهمیت یافت که از دهه 90 میلادی به این سو به تدریج از پس اشباعِ فضای نقد و نظریه ادبی و هنری از جریان های نظری متاثر از فلسفه فرانسوی که پرسش ادبیات را به مسائل مربوط به متن و متنیت محدود می سازند و تأثیرات آن را در ایران هم می بینیم، واکنش های مختلفی به این فضا نشان داده شد، واکنش هایی که بسیاری از آن ها در قالب شکلی از احیای توجه به ایده آلیسم و رمانتیسم آلمان بود، یعنی سنت فکری ای که رابطه میان حقیقت (هنر) و زیبایی (فلسفه) همواره در کانون توجه آن جای داشت.
کم و بیش تمامی پژوهشگران اتفاق نظر دارند که به طور مشخص فردریش شلگل و نووالیس چهره های اصلی این جریان را تشکیل می دهند، اما نویسندگان این کتاب نقش شلگل را بسیار بااهمیت تر می دانند و در واقع بیشتر کتاب به تبیین اندیشه های او اختصاص یافته است.
نانسی و لاکولابارت، که کتاب ها و مقالات بسیاری را با یکدیگر نوشته اند، خود از نظر مشی فکری بیشتر به اردوگاه پساساختارگرایان و ساخت شکنان تعلق دارند و شیوه عرضه مفاهیم و نثر فلسفی آن ها که در بسیاری موارد به زبان بازی و زبان سازی نیز راه می دهد، گاه خواندن کتاب را بسیار دشوار می کند.
کار چهره های رمانتیک مورد بحث ظاهرا بیشتر در قلمرو ادبیات و نظریه ادبی جای می گیرد و در واقع یکی از تزهای اصلی کتاب آن است که در رمانتیسم حلقه ی آتنائوم[3] انگاره ای از ادبیات به عنوان نظر و عمل شکل می گیرد که در حقیقت درک امروزی ما از مقوله ی مدرنی به نام «ادبیات» را پی ریزی می کند. اما باید گفت که کار آن ها محدود به ادبیات نیست و در واقع به تعبیری می توان گفت که ادبیات پاسخ آن هاست به پرسش هایی که به هیچ وجه به حوزه ادبیات یا هنر محدود نمی شوند.
