فلسفه مدرنیته

دکارت:

قلمرو فلسفه مدرن را «من می اندیشم» دکارت تعیین کرد. این من در واقع عبارت است از عنصر شک کننده ای که شناخت جدیدی را آغاز می کند و به همه چیز شک می ورزد جز به خود. در دیدگاه دکارت، «من» ذهن منفعلی نیست که فقط دنیای بیرون را بازتاب دهد، بلکه محور اصلی هستی است و در این فلسفه انسان در قلب جهان است. بدین گونه انسان گرایی رنسانس در این فلسفه تحقق یافت و توصیه شد. انسان محوری ایدئولوژی مدرنیته گردیده است. از قرن هفتم روح دکارتی به همه قلمروهای شناخت راه یافت و علاوه بر فلسفه بر ادبیات، اخلاق، سیاست و نظریه های دولت و جامعه شناسی نیز مسلط شد. در سنت دکارت نقش اساسی خود، «یگانه کردن» نظم عقلانی و کنترل یافته های تجربی است.

هگل:

نخستین کسی که مدرنیته را از دیدگاه تاریخی و در چارچوب یک نظام فلسفی بررسی نموده است . هگل معتقد است که تاریخ جهان، تاریخی تکامل گرایانه و دارای پیشرفتی برگشت ناپذیر است. سه مفهوم پیشرفت، برگشت ناپذیری و تعطیل ناپذیری از ویژگی های مهم فلسفه هگل هستند.تاریخ حرکتی رو به جلو دارد و تاکنون سه مرحله را پشت سر گذاشته است: نخستین مرحله تاریخ از شرق آغاز می شود، دومین مرحله شامل یونان است که با روم پیوند یافت، و در سومین مرحله روح تاریخ به اروپای مدرن می رسد.

از دیدگاه هگل، عقل بر جهان یعنی عالم روح و عالم طبیعت حاکمیت دارد و هر آنچه عقلی است واقعی، و آنچه واقعی است عقلی است. بنابراین روزگار مدرن نمودار عالی ترین مرحله تکامل و نشانه برتری تمدن آن نسبت به تمدن پیشین است. مهم ترین اصل زمانه مدرن از نظر هگل، اهمیت یافتن روح ذهنی است. این اصل هم پیدایش مدرنیته و هم بحران هایش را توضیح میدهد. حق آزادی انسان، قلب و مرکز تمایز روزگار مدرن از روزگار باستان است. این آزادی به همراه خود خرد گرایی، حق انتقاد و استقلال را هم پیش می آورد و بر اساس همین اصل، زندگی اجتماعی، سیاسی و دینی همپای علم و هنر شکل گرفته اند.

ماکس وبر:

مفهوم اصلی و کلیدی در مدرنیته خردباوری و عقلانیت است که حاکم بر سرنوشت اجتماعی انسان شده است. منطق این خردباوری در راستای کنش های انسانی به سوی قاعده های محاسبه شدنی کمّی و ابزاری است. تکیه کنش های انسانی و اجتماعی بر عقل انسانی، همواره موجب افسون زدایی شده است. ماکس وبر نشان می دهد که جنبه هایی از خردباوری و افسون زدایی در فرهنگ های پیشین، از بوروکراسی چین تا قانون گذاری رومی وجود داشته است؛ اما در روزگار مدرن بود که این خردباوری شکل دقیق و کامل یافت. وبر معتقد است که در روزگار مدرن نمی توان سرمایه داری را صرفا به عنوان پدیده و مفهومی اقتصادی تلقی نمود. بلکه آن را باید به عنوان یک صورت بندی اجتماعی و فرهنگی تازه در نظر گرفت. به عبارت مدرنیتی در این مقطع از تاریخ عنوان سرمایه داری عقلانی به خود می گیرد.

کار مهم وبر این است که سعی کرده در میان آیین های فکری و ادیان برخی را افسون زدایی کند و تشخیص دهد که کدام یک با خردباوری جدید همراه می شوند و کدام دسته این نو شدن را نمی پذیرند. آنچه از دیدگاه وبر اهمیت دارد، این است که اگرچه خردباوری و زمینی شدن بنیان مدرنیسم است، اما لزوما در تضاد با باورها و سنت های جامعه کهن قرار نمی گیرد. در این رابطه آنچه مهم است ترکیب امر مقدس با امر دنیوی، و راهی است که فرهنگ دینی باید بپیماید تا دنیایی بسازد که در آن میان عقل و ایمان تضاد وجود نداشته باشد. معمولا نقطه عزیمت تاریخ دینی بشر در جهانی سرشار از مقدسات، و نقطه پایان آن در دورۀ ما، یعنی در جهانی که به قول وبر افسون زدوده است. اهمیت اندیشه وبر در این است که او بحث دربارۀ مدرنیته را به مهم ترین مقولۀ درونمایه فلسفی آن، یعنی عقلانیت پیوند داده است.

در مدرنیته مقوله هایی مانند: عقل، اومانیسم، تسلط بر طبیعت و دریافتی نوین از هستی، زمان و تاریخ وجود دارند که مبنا و اساس مفاهیمی مانند اخلاق، علم، تکنولوژی، دولت و قانون و ... گردیدند. و مفاهیم فوق چارچوب های فکری و رفتاری مدرنیسم غرب را تشکیل می دهند و بل تکیه بر همین چارچوب ها بود که سران بزرگ رنسانس، امید داشتند جامعه ایده آل نو انسانی را از راه رواج تعقل وعلم میان مردم به وجود آورند.