بودیسم و مدرنیسم (1)
در کتاب آن سوی روشن شدگی: بودیسم، دین و مدرنیته، نوشته ریچارد اس. کوهن[1] در مورد انسان شناسی روشن شدگی، روشن شدگی و مشابهت آن با حالتی عرفانی در مسیحیت پروتستان آمده است:
«روشن شدگی برای بودایی ها شامل کشف حقیقت دوکّه (رنج) است که به دنبال فهم این نکته که رنج می تواند پایان یابد می آید. شبیه به این موضوع را در مسیحیت پروتستان در صحبت از روشنی یافتگی در لحظه ی برخورد شهودی با خداوند داریم، زمانی که فرد از فرار خود از لعنت ابدی آگاهی می یابد.
همچنین فیلسوفان اروپایی سنِّ روشن شدگی را زمانِ آزادی فردی و برابری اجتماعی تصور کرده اند. در تمام سه مورد، یعنی نزد بوداییان، مسیحیان پروتستان و فلاسفه اروپایی، روشن شدگی به مثابه نگرشی به واقعیت، به روشن شدگی به عنوان حالتی از هماهنگی و صلح و آرامش فراتر از سیاست می پیوندد.
آن سوی روشن شدگی تاثیرات سیاسی این ایده آل غیر سیاسی را بررسی می کند و به تمایل محققان برای جمع آوری مطالعه بودیسم به ویژه فرضیاتی در مورد روشن شدگی بودا و فهم ویژه ای از دین در میان شرق شناسان غربی نسبت به این امر و اصلاح طلبان پروتستان، محققان مطالعات تطبیقی ادیان و مورخان روشنفکر می پردازد.»[2]
دونالد اس. لوپز جونیور[3] در کتاب بودیسم و علم، بودیسم و مدرنیته که توسط دانشگاه شیکاگو منتشر شده است در ابتدای کتاب خود نقل قولی از انیشتین می آورد:
«دین آینده دینی کیهانی خواهد بود که بهتر است خدای متشخص و انسان وار را در همان تعالی خود رها کند و از عقاید تعصب آمیز و خداشناسی پرهیز نماید. توجه به طبیعت و معنویت هر دو، باید بر مبنای یک احساس دینی باشد که برخاسته از تجربه همه چیز است، مانند وحدت و یگانگی طبیعت و معنویت. اگر دینی وجود داشته باشد که مطابق نیازهای علمی مدرن باشد، «بودیسم» خواهد بود.»[4]
او در ادامه می نویسد که اگر بودیسم و علم یک کتاب مقدس داشتند، احتمالا با این جملات آغاز می شد و تمام فصل ها و گفته های آن تایید و تشریح همین جمله ها بود. این کلمات پیامبرانه هستند و دین آینده را که نباید به سیاره کوچک ما محدود باشد و شامل تمام کیهان است، تشریح می کند. به نظر می رسد همه ادیان چنین هستند، اما مفهومی که این جا از دین وجود دارد، آن است که دینِ آینده کاملا این طور است و کیهان شناسی آن مبتنی بر اسطوره نیست، بلکه بر پایه ی علم فیزیک است.
با دید علمی به ذات و طبیعت کیهان، دین آینده دیگر نیازی به تصور ابتدایی انسان از خدایی که جهان را خلق کرده و مخلوقاتش را پاداش می دهد یا مجازات می کند، وجود نخواهد داشت. این دین شامل هماهنگی طبیعت و معنویت است. چنین دینی نیازی به اعتراف به ایمان یا پذیرش موضوعاتی که ریشه در منبعی به نام کتاب مقدس یا کلیسا دارند، ندارد. در عوض مبتنی بر تجربه و احساس فردی از وحدت و یگانگی است و در نهایت، منطبق با علم است. این دین آینده خواهد بود، اما اکنون نیز این دین وجود دارد، در واقعی یک دین باستانی به نام بودیسم است که توسط بودا بنیان نهاده شده، فردی که دو هزار سال پیش روشنی یافته بود. این نیروی پیامبرانه ریشه در منبع پیامبری به نام آلبرت انیشتین، بودای دوره مدرن دارد.
اما به نظر می رسد انیشتین هرگز این جملات را نگفته باشد. در خوانش دوباره این جملات، چیزهایی هست که بیش از حد خوبند که درست باشند، زیادی کامل و بیش از حد ساده و راحت اند.
بودیسم و علم. این واژه ها با ارتباط شان با دو کلمه خاص چه می گویند؟ البته پاسخ به این پرسش بستگی دارد به آن چه از معنای بودیسم و علم و در درجه کمتر اهمیت، معنای حرف ربط «و» دریافت می کنیم. هرچند آن هایی که بیش از یک قرن است از این واژه های استفاده می کنند، عموما به برخی انواع بستگی ها و نسبت ها یا به حداقلِ تطابق میان بودیسم و علم توجه کرده اند.
به ذات و ماهیت این تطابق از جنبه های مختلفی می توان نگریست. مثلا با پیشنهاد بررسی هماهنگی میان آموزه های اصلی بودیسم که کاملا معلوم اند، و یافته های علمی. برخی هم معتقدند بودا از بسیاری از کلیدهای کشف علم در دوران خود پیشی گرفته بوده است و در دو هزار سال پیش، بیش از دانشمندان زمان خود از وضعیت کیهان و جهان اطلاع داشته و در واقع انیشتین زمان خود بوده است.
برخی از این ادعاها معمولاً بر اساس تحقیقات قرن بیستم تا بیست و یکم استوار است که با نگاهی سرسری و بدون دقت به کتابشناسی بودیسم و علم بیان شده اند. گزینش اتفاقی یک دو جین از عناوین جدید در این موضوع، هم شامل مقالاتی با عنوان ساده «بودیسم و علم» می شوند، و هم عناوینی خاص تر چون: زمان در مادیمیکه: بودیسم و فیزیک کوانتوم؛ روان درمانی و بودیسم: به سوی اتحاد؛ مکانیک کوانتوم و شفقت ورزی؛ ذن و مغز: به سوی درک مراقبه و خودآگاهی؛ تهیت و واقعیت؛ ذن بودیسم و فیزیک مدرن: مدرنیته و دین در هزاره جدید و ...»
