بعد مادی و ظاهری بودیسم
این بعد در ادیان مختلف، عمدتا در معماری معابد، زیارتگاه، دیر راهبان، ساختمان هایی که به نحوی به آن دین منسوب هستند، جلوه گر می گردد. چنان که مسجد، حسینیه، مهدیه، تکیه، حرم، زیارتگاه، نمازخانه و ... در اسلام، و کلیسا، صومعه، دیر، مراکز دینی، مدرسه یکشنبه ها، واتیکان (مرکز کاتولیک های جهان) و ... در مسیحیت و دیگر ادیان بخش عمده ای از معماری شهرها و روستاها را به خود اختصاص می دهند. البته بعد ظاهری دین افزون بر معماری، در هنرهای تجسمی نیز تجلی می یابد. مانند مجسمه سازی یا پیکرتراشی، ساخت نمادهای تزئینی متنوع و نقاشی یا تصویرگری دینی.
پس از مرگ بودا، بقایای جسد سوخته اش در مراکز گوناگونی پخش شد و در آن مناطق در پرستشگاه های ویژه ای به نام استوپَه[1] به خاک سپردند. نخستین استوپه ها تپه های ساده، نمادها و مکان هایی صرفا برای ادای احترام به بودا بودند، اما باگذشت زمان بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و با مصالح مختلف و حتا طلا هم پوشیده شدند. نه تنها بقایای جسد بودا، بلکه خاکستر بوداییان قدیس نیز مراکز ادای احترام را تشکیل می دهد.
برای مدتی طولانی، هیچ تجسمی از پیکر بودا وجود نداشت، و در ابتدا با نمادهای خاص تداعی کننده، نظیر چیزی شبیه جای پا، درختی که زیر آن به روشنگری رسیده بود و تختی که بر آن می نشست تا مریدان را ارشاد کند، نشان داده می شد. زیرا معتقدند بودند بودا در نیروانه، تجسد و جسم ندارد که بتوان وی را به تصویر کشید.
نمادهای دینی بودایی فراوانند. از جمله سه گوهر، سنگه، چرخ یا گردونه هشت پر به معنی راه هشت گانه و گل نیلوفر. گل نیلوفر نماد مهمی در بودیسم مهایانه ای است. در لای لجن و مرداب ریشه دارد با این حال آلوده نیست و می شکوفد. سرشت انسان نیز چنین است و قادر است بدون آلودگی به منجلاب دنیا رشد کند و به کمال و شکوفایی برسد.
امروزه اکثر معابد بودایی و خانه های شخصی دارای تمثال هایی از بودا هستند، زیرا او را منشا محافظت یا تبرک می دانند. مجسمه ها همگی بودا را در یکی از سه حالت ایستاده، نشسته و یا به پهلو خوابیده نشان می دهند.
البته پرستش تمثال را باید انحرافی در آیین بودا تلقی کرد. چرا که خود بودا تمثالی نساخت و در قرون اولیه نیز مجسمه ای از او نبود. در ابتدا نیز به آن ها صرفا به عنوان اموری برای تجسم آیین نگاه می کردند. بسیاری از فرهیختگان بودایی نیز نقشی بیش از ابزاری برای رسیدن به اهداف بودایی برای آن ها قائل نیستند. اما در میان مردم عادی پرستش تمثال های بودا رواج دارد.
