بعد اسطوره ای بودیسم
در زمینه بعد اسطوره ای باید توجه داشت که مطابق کاربرد مدرن در الهیات و مطالعه تطبیقی ادیان، واژه های اسطوره یا اسطوره شناختی، امروزه دیگر بدان معنی که از درونمایه دروغینی برخوردارند، به کار نمی روند. در اصل واژه اسطوره به معنی داستان است و با نامیدن چیزی به نام داستان نمی گوییم که حقیقت دارد یا دروغ است. ما تنها گزارش می کنیم که چه چیزی گفته شده است. بدین سان توجه ما معطوف به گزارش باورهاست. دوم آن که کاربرد واژه اسطوره نه تنها داستان هایی درباره خدا (مانند داستان سِفر پیدایش) و درباره خدایان (مثلا در ایلیاد هومر) و غیره را دربر می گیرد، بلکه رویدادهای تاریخیِ با اهمیت دینی در یک سنت را نیز شامل می شود. مانند مناسک عید فصح در دین یهود که یادآور واقعه مهم رهایی بنی اسرائیل از اسارت در مصر است. در این جا رویداد تاریخی به مثابه یک اسطوره عمل می کند.
بعد اسطوره ای به طور ویژه در هنرهای هفت گانه و به طور اخص در ادبیات هر دین رخ می نماید. محتوای متون مقدس نیز جنبه مهمی از ابعاد عقیدتی و اسطوره ای دین مورد نظر را نشان می دهد. بنابراین هم اسطوره های تاریخی و هم غیر تاریخی را می توان ابعاد اسطوره ای دین نامید.
تجربه های آگاهانه ای که انسان ها از عالم نامرئی یا نامحسوس داشته اند، هم به اساطیر و آموزه های فرهنگ هایی که تجربه ها در آن ها روی می دهند شکل می دهند و هم به واسطه آن ها شکل می گیرند. کهن الگوهای اسطوره ای و مراحل روی دادن تجربه دینی در ضمیر ناخودآگاه و نسبت آن با روانشناسی دین که توسط کارل گوستاو یونگ مطرح شده اند، در مطالعه این بعد نقش ویژه ای دارند.
معمولا سنت دینی است که اسطوره ها را شکل می دهد یا کمرنگ و پررنگ می کند، نه دین اولیه. مثلا در بودیسم خدا و معبودی وجود ندارد، اما به مرور در سنت دینی مهایانه، خود بودا نوعی الوهیت یافت و شایسته پرستش دانسته شد. کیش بهکتی یا محبت هم در پوشش نمادگرایی اسطوره ای خود را نمایانده است (در متون مقدس مهایانه که یکی اش سوتره نیلوفر یا نیلوفر شریعت نیک است). در این سنت علاوه بر خود بودا، بودی ستوه ها، آمیدابودا (آمیتابه)، آوالوکیتشوَرَه و مَیتریَه (بودای آینده) نیز مطرح است. بودی سَتوَه انسانی مقدس است که در آستانه بیداری، بودا شدن و وصول به نیروانا، خود را فدا می کند و تولد مجدد را برای آموزش راه نجات به دیگران می پذیرد و نیروانه خود را به تاخیر می اندازد.
اما در سنت هینایانه بعد اسطوره ای جلوه بسیار کمتری دارد، زیرا بودا را یک انسان معمولی که صرفا راهنمای انسان هاست می بیند. اساطیر و خدایان بودایی در شاخه مهایانه یا گردونه بزرگ اهمیت یافته و در شاخه تروده وجود ندارند. این اسطوره ها در روایات تولد، زندگی و مرگ بودا نیز وارد شده اند. البته باید توجه داشت که این خدایان هم درگیر همان مشکلات انسان ها هستند؛ یعنی از راز هستی غافلند و با پیروی از راه بودا می توانند به نیروانه برسند و از تولد مجدد رهایی یابند. شان بودا برتر از خدایان است.
برخی محققان مانند میرچا الیاده، تنها به بعد اسطوره ای ادیان پرداخته و از دیگر ابعاد مانند اعتقادات غافل شده اند. برخی دیگر نیز چون کارل گوستاو یونگ، تفسیر کاملا روان شناسانه ای از اسطوره های دینی ارائه داد. به نظر می رسد هر یک از این دیدگاه ها، به دلایل مختلفی، دچار معضل تقلیل گرایی و افراط و تفریط در نظریه پردازی های خود شده اند.
