بعد اعتقادی بودیسم

بودیسم

دین بودا از نظر آماری، یکی از موفق ترین دین های تبلیغی است که جهان شاهد بوده و علاوه بر شرق و غربِ زادگاه خود یعنی قاره آسیا، به سراسر جهان گسترش یافته است. این دین امروزه قدرت جهانی عظیمی شده است. دقیقا برعکس دین معاصر خود جینیسم که با تمام فراز و فرودهایش، به عنوان دین شبه قاره هند باقی مانده است. در حال حاضر مبلغین بودایی بسیاری در اروپا و امریکا در حال فعالیت هستند.

طی دو سده گذشته دین هندو و بودا دوره تجدید حیات خود را پشت سر نهاده اند. چنین تجدید حیاتی تا حدی می تواند ناشی از کشف مجدد «گذشته» در میان مردمی باشد که دیرزمانی تحت سیطره قدرت های اروپایی بوده اند. و اکنون خواهان اصلاح و شفافیت بخشیدن به میراث گذشته خویش به منزله تلاش برای کسب آزادی و استقلال هستند.

بعد اعتقادی

اصول عقیدتی کوششی است تا به آن چه از طریق زبان اسطوره ای و نمادین ایمان دینی و مراسم عبادی متجلی می گردد، نظم، شفافیت و نیروی عقلانی بخشد. ادیان جهان بخشی از نیروی پویای خود را مدیون موفقیت شان در ارائه تصویر کاملی از هستمندی از طریق یک نظام اعتقادی منسجمند. اصول عقاید یا علم کلام که شاید آن را با مسامحه، فلسفه نیز نامید، در هر دینی دیده می شود.

فلسفه بودا غیر توحیدی است. خداشناسی و فهم منشا هستی در آیین بودا جایگاهی ندارد. زیرا از نظر او این اعتقاد حلال مشکل رنج انسان در این جهان نیست. خدایانی هم که در دین هندو هستند، در این آیین تا حدودی مطرحند، اما ایشان نیز برای رهایی از گردونه هستی مجدد باید به نیروانه برسند، وگرنه مانند دیگر انسان ها در رنج و الم خواهند بود. به همین دلیل (ناتوانی خدایان)، قربانی و نذر برای ایشان به منظور رای برآوردن حاجات بی فایده است. 

بودا از خدا و خداپرستی سخن نگفته و هیچ یک از فرق بودایی به آفریدگار و خالق قائل نیست. خدایان گوناگون این آیین در زمان های بعد صرفا به منظور پرستش به بودیسم اضافه شده اند.

روش او تاکید بر عمل است. توجه او بیشتر به نوعی روان شناسی است و اساس دیانت، رهایی از آلام و رنج ها و هدایت به نیروانه است. بودا می گوید مشکل حقیقی انسان در مباحث فلسفی نیست، بلکه در ادراکات و احساسات اوست و تمام جهد بشر باید در راه فهم منشا امیال و هوای نفس و دوری از آن ها باشد تا به کمال رسد.

او تنها به دو اصل هندویی احترام می گذارد: کرمه (قانون کردار) و سمساره (انتقال روح یا تناسخ). البته او تعریف نسبتا متفاوتی از این دو ارائه می کند. هندوان راه بسیار صعبی برای رهایی از سمساره معرفی می کنند و به تاثیر قطعی کرمه معتقدند، اما بودا می گوید کرمه در انسانی که بر امیال خود غلبه کرده و به مرتبه ارهت (نوعی مرتبه عرفانی) رسیده باشد اثری نخواهد داشت، نیازی به تولد مجدد ندارد و به نیروانه (مقام سرور، خاموشی و تغییرناپذیری) می رسد.

تقدیر در فلسفه بودا برجسته است. همه چیز در عالم در حال حرکت و صیرورت است و تا ابد این امر ادامه دارد. هیچ صانع و خالقی نیست، بلکه یک وحدت عمومی نهانی در خود عالم هستی وجود دارد. تلف کردن عمر به برآوردن آرزوها و امیال زودگذر، یا برعکسش، ریاضت های شاق مرتاضان، نهایت حماقت است. سمسره تنها با کشتن امیال از بین می رود و بشر برای رهایی نیازمند برهمنان هندو یا قربانی کردن نیست.

چهار اصل اعتقادی بودا که به چهار حقیقت شریف معروف شده اند، بنیان دیگر اعتقادات آیین بودا، از جمله: علیت، ناخود، لحظه پایی، انکار وجود خدای خالق و حتا نیروانه به شمار می روند:

1.      تمامی هستی محکوم به درد و رنج بی پایان است.

2.      علت و منشا این رنج تولد دوباره، صیرورت مدام و امیال بشری است.

3.      ایستادن گردونه مرگ و زندگی و رهایی از امیال موجب رهایی از رنج است.

4.      راه آزادی از این گردونه هشت گانه است: دیدگاه درست، اندیشه درست، سخن درست، رفتار درست، معاش درست، کوشش درست، توجه درست، تامل درست.

آیین بودا ماهیت شر را امیال ارضا نشده می داند و راه پیروزی بر آن را قطع وابستگی ها. رستگاری و نجات را نیز کسب آرامش در پرتو یک وجود خالی از امیال و وصول به نیروانه، معنا می کند. جهان مادی، روح فردی و روح متعالی همه غیر واقعی است.