آموزه های بودا (3)

راه میانه

کسی که به دنبال حقیقت است، باید از دو کرانه لذت پرستی و خودآزاری بپرهیزد. این راه بسیار شبیه شیوه زندگی انسان در سایر ادیان است. در بسیاری از ادیان شیوه های ریاضت مدارانه افراطی یا مذمت شده اند و یا لااقل در موضوع نجات انسان بر آن تاکیدی نیست. غوطه ور شدن در شهوات نیز در قریب به اتفاق ادیان منع شده است. از این جهت بین تعالیم بودا در زمینه راه میانه با سایر ادیان مخصوصا ادیان ابراهیمی شباهت های زیادی وجود دارد.

با دوری از این دو کرانه، انسان به روشن شدگی می رسد که به بینش، علم، آرامش، بیداری و در نهایت به نیروانه (از نظر لغوی به معنای خاموشی) می انجامد. شیوه عملی که در راه میانه باید پیمود به هشت بخش تقسیم می شود که راه هشتگانه شریف معروف است. این هشت بخش مراحل یا مراتبی نیستند که یک به یک باید پیمود، بلکه این ها مشخصات زندگی روزانه هستند که باید به آن ها عمل کرد و همه را باهم درک کرد و فهمید. مقررات اضافی نیز تنها برای راهبان و راهبه ها تدوین شده تا ریاضت متعادلی را در میان آن ها رواج دهد. از این نظر راه بودا راهی میانه است که بین افراط و تفریط خود آزاری و لذت طلبی مسیر خود را طی می کند.

راه شریف هشتگانه

راه هشتگانه ابعاد اخلاقی و آیینی دین بودا را نشان می دهد. این راه مشتمل بر فهم درست، بینش درست، سخن درست، رفتار درست، معاش درست، تلاش درست، تامل درست و تمرکز درست است. فهم درست: یعنی چهار حقیقت شریف را به درستی درک کرده و آن را باور داشته باشیم. بینش درست: بنابراین باید از زندگی دنیوی بیزاری جسته و با قبول بی خانمانی به دنبال راه های هشتگانه باشیم. سخن درست: انسان باید با دلسوزی نسبت به دیگران و رعایت حال آن ها عمل کند و از دروغ، تهمت، سخن زشت و بیهوده دوری کند. رفتار درست: رفتار یا سلوک اخلاقی درست به این معنی است که از کشتن، دروغ گفتن، زنا کردن و مصرف مسکرات دوری کند. معاش درست: انسان هرگز نباید چیز شبهه ناکی را برای معاش خود بپذیرد. تلاش درست: انسان باید مجدانه تلاش کند که از هر بدی یا پلیدی دوری کند. تامل درست: انسان همواره باید ذهن خود را در حالت تامل همراه با آرامش نگاه دارد تا خوشی و اندوه یا هر احساس دیگری نتواند آرامش او را به هم زند. تمرکز درست: وقتی تمام این اصول اجرا گردید، انسان می تواند به مرحله ای برسد که ذهن کاملا تحت اختیار او باشد. انسان می تواند ذهن را کمال بخشد تا به مراتب متعالی فراسوی استدلال، یعنی به نیروانه برسد.

از نظر بودا معرفت بدون اخلاق غیر ممکن است و فضیلت و معرفت یکدیگر را پالایش می نمایند. پیامدهای فلسفی تعلیمات اخلاقی بودا قرن ها بعد نظریاتی را پدید آورد: نظریه تکوین وابسته (موجودیت مشروط چیزها که چیزی بین جاودان انگاری یا اترنالیسم و هیچ انگاری یا نیهیلیسم است)، نظریه کرمه (یک وجه از اصل علیت)، نظریه دگرگونی (آنیّت اشیا و عدم ثبات که متفکران بعد بودا از جمله ناگارجونه آن را لحظه پایی و لحظه ای بودن نامیدند)، و نظریه عدم وجود روح (عدم نفس یا آن آتمَن).

عصاره تعلیمات بودا رنج و توقف رنج است. چنان که رایس دیویدز می گوید «نظریه اول و فرمول راه هشتگانه به بهترین شکل عصاره اندیشه بودا را بیان کرده است.»